Uçağın çalışmasında açığa çıkan egzoz gazıyla birlikte akaryakıtla çalışan motorlara sahip yer destek cihazları ile uçak sığınaklarında yapılan korunmasız çalışmalarda solunum sisteminde ciddi sağlık sorunlarına neden olduğu, ayrıca kullanılan kimyasalların birçoğunun organik çözücü grubunda olması nedeniyle solunum sistemiyle birlikte sinir sisteminin de geri dönüşü olmayan ağır tahribatlar aldığı bilinmektedir. Gazlar ve buharlarla yapılan çalışmaların etkilerinin anlık (akut) görülmediğinden dolayı kişisel önlem almada yeterli özen gösterilmediği ve bu nedenle uzun süreler sonunda meydana gelen maruziyetlerin meslek hastalıkları ile sonuçlandığı bilinmektedir.
Uçak bakım sisteminde kaynak işlemi yapısal atölyeleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Yapısal atölyelerinde uçak gövdesinde kullanılan başta alüminyum olmak üzere birçok farklı metalin kaynakları yapılmaktadır. Kaynak işlemi sırasında oluşan ark; kaynak işlemine tabi tutulan malzemenin ısınmasına (örneğin, oluşan ısı 3000 – 40000 C’tır.) ve hatta yanmasına neden olmaktadır. Kaynak yapım sırasında bu etmenlerin de etkisiyle oluşan kimyasalların, özellikle solunum yollarına zararı önemli derecelerdedir. Duman ve gazların miktarı ve bileşimi
, kaynak yapılacak metalin bileşimine doldurulan malzemenin bileşimine, akım seviyesine ve ark süresine bağlıdır. Bu duman ve gazlara fazla miktarda maruz kalmak genelde mide bulantısı, baş ağrısı, baş dönmesi ve metal dumanı ateşi (metal fume fever) denen hastalığa neden olur. Zehirli maddelerin bulunması halinde çok ciddi başka etkiler de görülür(Tan, 2008).Lehimleme işlemi, avionik atölyelere ait birimlerde sıkça uygulanan bir işlemdir. Lehimleme dolgu malzemesi olarak farklı uygulamalar için çeşitli alaşımlar kullanılır. Örneğin elektronik devre montajında 63% kalay ve 37% kurşun, ötektik alaşımı (ya da performansı ötektik olana çok yakın 60/40) tercih edilir. Kalayın vücudumuza olan anlık etkileri ise; göz ve cilt tahrişleri, baş ağrısı, karın ağrısı, bulantı ve baş dönmesi, şiddetli terleme, nefes darlığı, idrara çıkma problemleri, kronik etkileri ise; depresyon, karaciğer hasarları, bağışıklık sistemlerinin yetersizliği, kromozomsal zedelenme, kırmızı kan hücrelerinin eksikliği, beyin zedelenmesi (asabiyet, uyku bozukluğu, unutkanlık ve baş ağrılarına neden olur) şeklinde görülmektedir.
Uçak yangın söndürme sisteminde kullanılır. Uçağın gövdesi yara aldığında önceden devreye alınan sistem halon gazını yakıt tanklarına gönderir. Halon gazı havadan ağır olduğu için hava ile yakıt arasında yer alarak yakıtın alev almasını önler. Halon ozon tabakasını incelten gazlardan olduğu için kullanımı kontrollü sağlanmaktadır.
Halon üreten bir firma tarafından hazırlanan malzeme güvenlik formunda halonun neden olduğu zararları; “tanımlanamamış rahatsızlıklar, mide bulantısı, baş ağrısı veya zayıflık gibi yada geçici merkezi sinir sistemi depresyonu sebebiyle; baş dönmesi, baş ağrısı, birbirine karıştırma, koordinasyon bozukluğu ve bilinç kaybı. Daha yüksek(%13’den büyük)maruz kalmalarda şu etkiler gözlenebilir; kalbin elektiriki aktivitesinde nabızla beraber geçici değişiklik, çarpıntı ve düzenli olmayan dolaşım, daha önceden var olan merkezi sinir sistemi hastalığı veya kardiyovasküler sistemle alakalı hasta bireylerin duyarlılığı bu toksisiteye karşı aşırı maruz kalmada arttığı gözlenmiştir” şeklinde sıralanmıştır (MSDS, Halon 1301 Dupont, 2002).
4.3.1.4. Damlacıklı Egzoz Gazı
Uçağın çalışması iki şekilde gerçekleşmektedir. Eski nesil uçaklarda (F-4E, NF-5, T-38) yardımcı yer takat cihazları (M/A-32) veya yeni nesil uçaklarda (F-16) Jet Fuel Starter (JFS) sistemi ile motora ilk dönü sağlanarak çalışması sağlanmaktadır. Motorun çalışmasıyla birlikte ortaya çıkan yoğun yanmamış yakıt damlacıklı egzoz gazı ve sonrasındaki egzoz gazı ile birlikte yer destek cihazları ve Jet Fuel Starter sisteminin çalışmasıyla açığa çıkan egzoz gazları özellikle kapalı alanlarda yapılan çalışmalarda personel sağlığı için önemli birer tehdit kaynağıdır.
Yüksek akımla beslenen uçak parçalarının elektriksel bağlantıları yapılırken alınmayan önlemler, elektrik çarpılmaları sonucu ağır yaralanma ve ölümle sonuçlanan iş kazlarına sebebiyet verebilir. Böyle bir durumla karşılaşmamak için, uçak bakım – onarımlarında, statik elektriklenmeye karşı çok ciddi ve etkili önlemler alınmaktadır. (Nezer, 2016).
Kullanılan kimyasalların uygun koşullarda depolanmaması ve kullanımı sırasında alev alabilme özelliği olan kimyasallar nedeniyle yangın ve patlama riski artmaktadır. Metil alkol, aseton ve solvent’lerin kaynama dereceleri düşük olduğundan dolayı çok hızlı buharlaşmaktadırlar.
Bu kimyasalların kullanımı sırasında elektrikli ekipman kullanımı gibi tutuşturucular, kimyasal reaksiyonlar, statik elektrik gibi etkenler patlama ve yangın olasılığını dikkate almayı gerektirmektedir (Nazlıoğlu, 2014). Kapalı alan olan yakıt tankı çalışmalarında jet yakıtı tehlikeli kabul edilen patlayıcı bir sıvıdır.
Havada normalde % 20,8 oranında oksijen vardır ve bu yanma için yeterli bir miktardır. Bununla beraber oksijenin havada oranının artması maddenin yanma ve patlama ihtimalini artırır. Oksijence zengin ortam (% 22’den fazla) giysi ve saç gibi parlayıcı maddelerin şiddetle tutuşmasına neden olur. (Nazlıoğlu, 2014)
Patlama tehlikesinin en yüksek olduğu çalışma sahalarından bir diğeri de “Mühimmat Monte İstasyonları”dır. Mühimmat monte işleminin yapılmasında, taşınması ve hava aracına takılması sırasında statik elektrik tehlikesine çok dikkat edilmeli ve teknik emirler mutlaka uygulanmalıdır. Askeri hava araçlarında acil bir durum meydana geldiğinde pilotun kurtarılması sağlayan sandalye ve kanopi fırlatma sistemleri de patlayıcılar içermektedir. Bu nedenle gerek patlayıcılara yapılan kontrollerde, gerekse sistemlerin genel kontrollerinde güvenlik uyarılarına çok dikkat edilmelidir. Devam Edecek..