Reason’a (1998) göre olumlu emniyet kültürünün diğer bir bileşeni öğrenme kültürüdür. Emniyet yönetiminde elde edilen veriler bilgiye dönüştürülür, dersler ve sonuçlar çıkartılır ve kökten değişimler de dâhil her türlü tedbir alınıp uygulanır. Olumlu öğrenme kültürü, çalışanların bilgi ve becerilerini geliştirmelerini cesaretlendirir. Çalışanlar emniyet konularında sürekli bilgilendirilir. Emniyete yönelik veriler etkin şekilde toplanır, analiz edilir ve hatalarla ihlâllerin her seviyede raporlanmasını yaygınlaştırmak üzere etkili bir sistem kurulup işletilir. İnsan faktöründen, teknik faktörlerden, örgütsel faktörlerden ve örgüt çevresinden kaynaklanan faktörlerden derlenen bilgi emniyeti artıracak şekilde davranış değişiklikleri için girdi olarak kullanılır. Örgüt içerisinde emniyeti yönetmekte gerekli öğrenmeyi sağlayacak her türlü inanışa, değere, tutuma ve eyleme önem verilir.
Türkiye’deki hava aracı bakım örgütlerinde emniyet yönetim sisteminin başarıyla hayata geçirilmesinin önündeki en büyük engelin olumlu adalet kültürünün zayıflığı olduğu ortaya çıkmıştır. Adalet kültürü paradigmasının yerini tıpta tartışan ve havacılık uygulamalarından örnekler veren bir başka eserde
, adalet kültürünün serbest raporlanmanın önünün açılmasından ötede; emniyet eğitimlerini mükemmel seviyeye getirmek, sürekli mesleki gelişimi sağlamak ve karmaşık teknolojik sistemlerin temini, tedariği gibi zorunlulukları da içerdiği hatırlatılmaktadır ((Wrigstad, 2017)Aktaran, Bükeç,Gerede 2017).Bir örgütte öğrenme kültürünün oluşmasının ön şartı raporlama kültürünün gelişmesidir. Eğer olaylar ve ramak kala olaylar etkili bir şekilde toplanamaz ve analiz edilmezse emniyetle ilgili bilgiler gün yüzüne çıkmaz ve örgüt çevresindeki risklerden haberdar olamaz. Ancak unutulmamalıdır ki bu şartlar yerine getirilse bile örgütün kendisi için en uygun öğrenme yöntemini benimsemesi şarttır (Reason ve Hobbs, 2003:153).
Argyris ve Shön’e (1978) göre örgütsel öğrenme, hataların belirlenmesi ve düzeltilmesi sürecidir. Sosyal bilimler alan yazınında iki tür örgütsel öğrenme vardır. Bunlar, tek döngülü öğrenme ve çift döngülü öğrenmedir. Tek döngülü öğrenmede öğrenme hata gerçekleştikten sonra, hatanın belirlenmesi ve düzeltilmesinden ibarettir. Eğer hatanın belirlenmesi ve düzeltilmesi örgütün mevcut politikalarını devam ettirmesine ve mevcut amaçlarına ulaşmasına olanak veriyorsa bu hata düzeltme işlemi tek döngülü öğrenmedir. Çift döngülü öğrenmede ise örgüt bir hatanın hem nasıl düzeltildiğini hem de böyle bir durumun yeniden oluşmaması için ne gibi düzenlemelerin, değişikliklerin yapılması gerektiğini ortaya koymaktadır. Mevcut hedeflerin ve prosedürlerin tekrar incelenmesi söz konusudur (Dikmen, 1999:59).
Örgütsel eylemler gerçekleştirildiklerinde gerçek sonuçlar ile arzu edilen sonuçlar arasında uyum olup olmadığı denetlenmelidir. Eğer uyumsuzluk söz konusuysa eylemlerde veya eylemler ile ilgili temel varsayımlarda düzeltmeler yapılması gerekmektedir. Tek döngülü öğrenmede yalnızca eylemler incelenir. Bu tip öğrenmede örgütte bir hata yapıldığında eylemleri gerçekleştiren personelin anormal davranışları araştırılarak bu tip eylemler arzulanan sonuca ulaşmayı engelleyen nedenler olarak görülür. Bu öğrenme süreci hatayı yapan personelin suçlanmasıyla, utandırılmasıyla, yeniden eğitilmesiyle ve konu ile ilgili başka bir izlek yazılmasıyla son bulur. Çift döngülü öğrenmede ise sadece hataya neden olan eylemler değil bu eylemlere neden olan örgütsel varsayımlar da göz önünde bulundurulur. Bu tip öğrenmede örgütün politikalarının, uygulamalarının, yapılarının ve emniyet tedbirlerinin arzulanana sonuçlara ulaşmayı ne şekilde ve neden engelledikleri ortaya konur (Reason ve Hobbs,2003:154).
Yapılan yazın araştırmasında öğrenme kültürünün örgüt içinde geliştirilmesine yönelik olarak gerçekleştirilmesi arzu edilen eğitim önerilerinde bulunulmuştur. Havacılık gibi önemli bir sektörde görev alacak bakım personelinin eğitimi günümüzde liseden başlamakta ve tanınmış okul kapsamındaki yüksekokullardan mezun olması halinde görevine başlamasında ihtiyaç duyulan sertifikasyon sürecinin tamamlandığı bilinmektedir. Bu eğitim sürecinde sadece uçak ve havacılık değil aynı zamanda olumlu emniyet kültürünün kişide gelişimine dair çok önemli eğitimler verilebileceği değerlendirilmektedir. Ders programları incelendiğinde maalesef bu yönde verilen eğitimlerin içerik olarak ve zaman olarak ta kişide emniyetin kültür olarak gelişmesine yeterli olmadığı ve bilgi düzeyinde kalacağı bilince dönüştürülemeyeceği düşünülmektedir. Yapılan incelemede bu derslerin;
1. İnsan faktörleri,
2. İş sağlığı ve güvenliği ,
3. İnsan faktörleri ve havacılıkta insan faktörleri
4. Havacılık kanunları ve insan faktörleri, olduğu tespit edilmiştir.
Derslerin içerik ve isimlerinin okullara göre değişiklik gösterdiği görülmüştür. Olumlu emniyet kültürü üzerine yapılan çalışmaların kırkıncı yılına yaklaştığı bir dönemde üniversitelere bağlı yüksekokullarda müfredata girememesi hatta bahsedilmemesinin havacılık eğitimi adına çok önemli bir eksiklik olduğunu değerlendirmekteyim.
İlerleyen yazılarımda bu önemli soruna dair çözüm yollarına değineceğim. Devam edecek…