Giriş
Olumlu Emniyet kültürünün iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemlerinden daha geniş ve kapsamlı etkileri olduğu değerlendirilmektedir. İSG yönetim sistemleri gereği alınan kararlar, yazılan yönetmelikler, ödüllendirme sitemleri, ceza sistemleri gibi yönetim ve kişiler tarafından sistemde alınabilecek çok basit hamlelerle değiştirilebilecek argümanları içermektedir. Bu alınan kararlar İSG veya çalışan lehine olabileceği gibi İSG sistemi, çalışan aleyhine ve işveren lehine de olabilir. Emniyet kültürü ile İSG yönetim sistemleri arasındaki etki farklılığı burada ortaya çıkmaktadır. Gelişmiş emniyet kültürüne sahip bir işletme, yönetim anlayışı ve çalışan topluluğu sadece güvenli çalışma prensiplerine sahip olmayacak aynı zamanda verimliliği yüksek bir üretim sistemine, çalışma etiği gereklerini kavramış nitelikli ve profesyonel bir çalışan kitlesine sahip olacaktır.
Yukarıda ki satırlarda da belirtildiği üzere emniyet kültürünü oluşturabilmek uzun bir süreç ve fedakarlıkları da beraberinde getirmektedir. Ancak uzun uğraşlar sonucunda elde edilen kazanımlar, yapılabilecek hatalı yönetim kararları veya İSG ye yönelik yanlış yönetim unsurlarını sönümleyerek oluşabilecek etkileri önleyebilecek veyahutta oluşabilecek etkileri azaltacaktır. Emniyet kültürünü örgüt kültürünün bir parçası olarak düşünmek eksik bir değerlendirme olacaktır. Emniyet kültürü İSG yönetim sistemleri gibi örgütün duvarları içinde geçerli kuralların dışında, topluma da olumlu etkileri olacağı değerlendirilmektedir. Emniyet kültürü ile sadece çalışma yaşamının değil gündelik yaşamında kalitesi üzerine kayde değer etkileri olacaktır.
Emniyet Kültürünün Olmadığı ve Olduğu Örgütler
Terzi ve Gazioğlu pozitif emniyet kültürünün görüldüğü ve emniyet kültürünün eksik olduğu işletmeleri aşağıdaki şekilde tanımlamışlardır:
1. Emniyet kültürünün zayıf olduğu yerlerde insanlar emniyetin her şeyden önce geldiğini söylerler fakat uygulamada bunun tersi görülür.
2. Bu tip işletmelerde geçmiş tecrübelerden dersler çıkarılmaz, çalışanlar kazaları her an olabilecek doğal olaylar olarak görürler, emniyeti sağlamak için birilerinin bir yerlerde çalıştığını düşünürler. Bu tip yerlerdeki yönetici ve amirlerin de olaylara bakış açısı pek farklı değildir.
3. Olumlu emniyet kültürü olan işletmelerde ise tüm çalışanlar emniyetle ilgili konularda kendi görevlerini tam anlamıyla bilirler ve tüm çalışanların da bu konuda oldukça hassas olduklarını bilirler.
4. Emniyetle ilgili konular işletmenin her kademesinde düzenli olarak tartışılır. Çok net tanımlanmış emniyet stratejileri mevcuttur ve çalışanlar cezalandırılma korkusu olmadan emniyetle ilgili her türlü sorun ve aksaklığı rapor ederler (Terzi ve Gazioğlu, 2014: 33).
Aktay (2011: 16) işletmelerde emniyet kültürünün, iş güvenliği yönetim sisteminin kalitesi, iş sağlığı ve güvenliği konusundaki girişimlerin başarısı ya da başarısızlığı, çalışanların kurallara ve izleklere uyup uymadığı, çalışanların risk almaya hazırlıklı olup olmadıkları ve işyerinde yapılan üretim ile iş güvenliği arasındaki denge gibi unsurlar üzerinde direkt etkisi olduğunu belirtmiştir.
Emniyet Kültürünün Özellikleri
Turner’a göre (1991) etkin bir emniyet kültürünü teşvik etmek için gerekli olan bazı özellikler vardır.
Bunlar sırasıyla:
1. Üst yönetimin samimi ve görünür bağlılık ve liderliği gerekmektedir.
2. Bir emniyet kültürünün değiştirilmesi sürekli çaba ve ilgi gerektiren uzun dönemli bir stratejidir.
3. Mümkün olduğunca iyimserlik duygusu taşıma ve yüksek beklentili bir politika beyanı istemektedir.
4. İşyerinde bütün seviyelerde sağlık ve güvenliği “sahiplik” duygusunun yaygınlaşması (nüfuz etmesi) gerekmektedir. Bu da, çalışanların katılımını, uygun eğitim ve iletişimi gerektirir.
5. Örgütlerin, gerçekçi ve ulaşılabilir amaçlar belirlemesi ve buna karşılık gelen bir güvenlik performansı ölçümüne sahip olması gereklidir.
6. Kabul görmüş standartlara yönelik davranış tutarlılığı, çalışanları dinleme yeteneğiyle başarılabilir. Ayrıca, iyi güvenlik davranışı (olumlu davranışlar) bir istihdam koşulu olmalıdır ve performans değerlendirmelerde göz önüne alınmalıdır.
7. Bütün kazalar ve ramak kala olaylar detaylı bir şekilde araştırılmalıdır.
8. Yönetim, sağlık ve güvenlik sistemlerinin gözden geçirilmesi ve performans değerlendirme için uygun güncel bilgileri sağlamalıdır (Turner, 1991’den aktaran Fung ve diğerleri, 2005: 505).
Reason tek bir kapsamlı tanımlama yerine bir emniyet kültürünün daha önemli özelliklerinden bazılarını vurgulamayı tercih etmiş olup bu nitelikler listesi açıkça gösterir ki bir emniyet kültürü biri birine kenetlenen birçok parçaya sahiptir. Bu kapsamda emniyet kültürünün alt bileşenleri; bilgilenen kültür, raporlama kültürü, esnek kültür, öğrenen kültür ve adil kültür olarak belirlenmiştir (Reason ve Hobbs, 2001).
Sonuç
Görevime başladığımda çalışma şartlarının uygun olmasına dair öneriler, raporların tutulması, yetmediği alanlarda ise kendimi korumaya dair önlemlerimi almasını bildim. Burada önemli olan bendim ve öncelikle kendimi ve sonrasında çalışma arkadaşlarımı korumalıydım. Bu alanda yaptığım en etkili çalışmalardan biri geniş kapsamlı Kişisel Koruyucu Donanımların temin ve dağıtımına dair projeydi. Başlangıç safhalarında aklımdaki önemli sorulardan biri de KKD’lerin etkili ve sürekli kullanılmasını nasıl sağlanacağıydı. Yoğun çalışma ve eğitim sürecinde yaptığım mülakatlarda KKD’lerin kullanılmasına dair olumlu dönüşler alsam da olumsuz dönüşlerinde olması hatta bunların yönetim kademesinden gelmesi ayrıca yönetim kademesinin bu konuda ilgisiz kalması da tespit ettiğim önemli olumsuzluklardandı. Bir kısım kıdemli çalışanında olumsuz düşüncelerini burada belirtmeliyim. Aslında tüm bu yazdıklarımın tek bir nedeni var toplum olarak emniyet kültürüne sahip olmamamızdı. Çalışma etiğine dair önemli eksikliklerde cabası. Bu nedenle olumlu emniyet kültürünü inşa etmek zorundayız. Yönetim kademesinin ve orta kademe yöneticilerinin buna inanması en önemli adımardan birisi ve bence üstesinden gelinmesi gereken en zor adımlardan da
, bir sonraki süreçse bilgilerin bilince, bilincin ise kültüre evrilmesi için gereken uzun ve sabır isteyen bir süre.Bir sonraki yazımda görüşmek dileğimle…