Kültürün tanımından sonra emniyet kültürü nedir onu açıklamaya çalışacağım. Önceki yazıda belirttiğim üzere toplum genelinde “emniyet” kültür olarak kabul görülmemekte hatta toplum içinde farklı görünme isteği daha da kötüsü zayıflık, korkaklık olarak algılanması bu konuda olumlu adım atmak isteyenlerinde geri planda kalmasına neden olmaktadır. Çalışma esnasında tüm kişisel önlemlerini alan ve kişisel koruyucu donanımlarımı kendi maddi imkânlarımla temin ederek kullanmaya özen gösteren biri olduğum için birçok yersiz eleştiri almakla birlikte kısmen de olsa genç arkadaşlara örnek gösterilirdim. Bir gün genç arkadaşım yurtdışına gitmiş olduğu görevinden döndü ve bana,
- Abi orada herkes senin gibiydi, uçak üzerinde önlem almadan çalışan yoktu, dedi
- Bende, demek ki benim yaptıklarım doğruymuş, bunu kendi gözlerinle gördüğüne göre artık sende böyle çalışabilirsin dedim.
- Arkadaşın yanıtı emniyet kültürüne sahip olmayan ve olmak istemeyen bir toplum ferdine yakışır biçimdeydi, yooo olmaz ben öyle yapamam! Bana ters.
İnsanın kendini korumak istemesi ve bunu sadece kendisi içinde değil sevdikleri içinde yapmasının neyi ters olabilir ki? Asıl bunu yapmaması ters değil de nedir? Abraham MASLOW’un ihtiyaçlar teorisinde alttan ikinci sırada beden güvenliği söz konusu, MASLOW bunu yazdığında yıl 1943’ü gösteriyordu. O ihtiyaçlar sadece MASLOW’un yaşadığı Amerika için mi geçerliydi acaba?
Emniyet Kültürü Tanımı
1991 yılında UAEK emniyet kültürünü
, bir organizasyonun sağlık ve emniyet yeterliliği ve tarzı ile birey ve gurup değerlerinin, tutumların, algıların, yetkinliklerin ve bağlılığı belirleyen davranış örüntülerinin bir ürünü olarak tanımlamıştır (Aytaç, 2011: 30-38). Emniyet kültürünün diğer tanımlarını incelediğimizde ise, Özkan ve Lajunen literatürdeki tanımlardan yola çıkarak emniyet kültürünü; emniyeti tehdit edebilecek davranış veya uygulamalarla bunların yer aldığı, ortak kullanım ya da etki alanında, bulunan canlıların veya nesnelerin zararını en aza indirmeyi amaçlayan, emniyete öncelik veren algılar, inançlar, tutumlar, kurallar, roller, sosyal, teknik ve politik uygulamalarla, yetkinlikler ve sorumluluk hislerinin bütünüdür şeklinde tanımladığını görmekteyiz. (Özkan ve Lajunen, 2003: 3-4). Kısaca şöyle açıklayabilirim, “bana bir şey olmaz” demeyen insanların sahip olduğu kültüre biz emniyet kültürü diyoruz.Emniyet Kültürünün Olgunlaşma Süreci
Emniyet kültürünün tanımından sonra gelişim sürecinin incelenmesinde fayda görüyorum, aslına bakarsanız 80 li yılların başına kadar bu terime rastlanmıyor. Endüstrileşmede teknolojik gelişim açısından bu kadar ileri olan ülkelerde bile bu denli geç kalması aslında sorgulanması gereken bir durum. Özellikle iki olay emniyet kültürü kavramının gelişimi için çok önemli kabul edilmektedir. 1986 yılında meydana gelen Çernobil nükleer santrali felaketi ve 1988 yılında meydana gelen Piper Alpha kazası emniyet kültürü kavramı gelişmesine sebep olmuşlardır. Dünya hala Çernobil nükleer felaketinin izlerini taşırken, bir nasihat bin musibetten iyidir denemese de emniyet kültürünün gelişimiyle çok daha fazla insanın hayatının kurtulduğu ve kurtulacağı bunun yanında doğayı etkileyen insan kaynaklı felaketlerin önüne geçildiği kesin.
Emniyetle ilgili gelişmeler sürecine bakıldığında başlangıçta emniyetin, herkesin kendi kişisel sorunu olduğunun düşünüldüğü görülmektedir. Fakat 1980lerde emniyet konusu üzerinde ciddiyetle durulan bir konu haline geldi ve organizasyon yapısında sistemli bir biçimde ele alınmaya başlandı. Emniyet kültürü kavramı ile kamuoyunun tanışması 1986’daki Çernobil nükleer santrali kazasından sonra olmuştur. Bu kazadan sonra Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (UAEK) yayınladığı raporda kurumun emniyet kültürünün zayıflığından söz etmiş ve bunu kazanın nedenlerinden biri olarak göstermiştir. Bu rapordan sonra emniyet kültürü, iş kazalarının önlenmesinde üzerinde önemle durulan bir kavram olarak yer edinmiş fakat detaylı bir şekilde tanımlanmamış ve ölçülebilirliği üzerine araştırmalar yapılmamıştır. (Aytaç, 2011: 30-38) Kuzey denizinde 1988 yılında meydana gelen Piper Alpha kazasından sonra ise emniyetli yönetim sistemi geliştirildi (SMS). Bu sistemin uygulanmasında kazanılan tecrübeler ve ortaya çıkan yeni ihtiyaçlarla sağlık, emniyet ve çevre yönetimi sistemi oluşturuldu (HSE-MS). Günümüzdeki yeni evre ise, tüm geçmişi bir yana bıraktıracak, çok daha kapsamlı bir yapı olan emniyet kültürü dönemidir (Hudson,2001) (Aktaran Terzi,Gazioğlu 2014 s.30)
James REASON
Emniyetin kültür olarak algılanması konu edildiğinde, hem yazın hem de havacılık yazını James REASON’ın emniyet kültürünün bileşenlerine dayalı yaklaşımından yola çıkmaktadır. Reason emniyet kültürünü, organizasyonun emniyet ve sağlık programlarını desteklemek için bireylerin ve grupların davranışlarının, tutumlarının, yetkinliklerinin ve değerlerinin bir ürünü olarak tanımlamaktadır.
Reason pozitif bir emniyet kültürünün sahip olması gereken 5 temel öğeden bahseder. Bunlar, adil kültür, raporlama kültürü, bilinç kültürü, öğrenme kültürü ve esnek kültürdür. (DEVAM EDECEK)